De zwarte vlakken op Instagram (#blacktuesday) leverde gemixte reacties op. Fijn dat veel mensen hun steun willen betuigen, maar is zwijgen wel de juiste manier om dit te doen? Het is een discussie die in museumland al langer ronddwaalt. Het werd aangewakkerd toen ICOM de vraag ‘wat is een museum?’ weer eens aan de kaak stelde.
Een museum volgens ICOM
In 2019 werd op de ICOM-conferentie in Kyoto een nieuwe definitie van het ‘museum’ gepresenteerd. Het zorgde voor ophef onder de ruim 400 000 leden, oftewel de 20 000 musea die zij vertegenwoordigen. Het leidde tot uitstel van de stemming. Maar wat waren nu precies de voorgestelde veranderingen? Hieronder de twee definities eerst eens even naast elkaar.
De huidige ICOM-definitie (uit 1946):
"A museum is a non-profit, permanent institution in the service of society and its development, open to the public, which acquires, conserves, researches, communicates and exhibits the tangible and intangible heritage of humanity and its environment for the purposes of education, study and enjoyment."
De voorgestelde nieuwe ICOM-definitie
"Museums are democratising, inclusive and polyphonic spaces for critical dialogue about the pasts and the futures. Acknowledging and addressing the conflicts and challenges of the present, they hold artefacts and specimens in trust for society, safeguard diverse memories for future generations and guarantee equal rights and equal access to heritage for all people. Museums are not for profit. They are participatory and transparent, and work in active partnership with and for diverse communities to collect, preserve, research, interpret, exhibit, and enhance understandings of the world, aiming to contribute to human dignity and social justice, global equality and planetary wellbeing."
De verandering was nodig omdat de huidige definitie niet voldoende overeenkwam met de taal van de 21ste eeuw en van de culturele democratie, aldus Jette Sandahl. Zij is de voorzitter van de ICOM-commissie verantwoordelijk voor een nieuwe definitie. Er zijn nuances aangebracht die de definitie uitgebreider, maar ook meer politiek geladen maken. De thema’s inclusiviteit, democratisering en relatie tot de actualiteit zijn toegevoegd om de rol van musea in de maatschappij aan te scherpen.
De bezwaren
Te politiek
In de huidige definitie wordt een museum buiten het politieke debat geplaatst. De hoofdtaak is het behouden en toegankelijk maken van hun collecties. De kritiek op de nieuwe definitie is onder andere dat musea een duidelijk positie innemen in de politiek-maatschappelijke discussies die nu leven. Het wordt bijna gesteld boven de taak van het zorgen voor en presenteren van de collectie. Niet ieder museum neemt nu die rol nu of geeft aan dit in de toekomst te kunnen doen. Het is voor hen een te ideologische definitie.
Te ingewikkeld en vaag
Dat niet ieder museum zich in de definitie kan vinden heeft ook te maken met de formulering van bepaalde passages. Het meest genoemde voorbeeld zijn de ‘polyphonic spaces’. Wat wordt hier precies mee bedoeld en hoe kan een museum polyfonisch zijn? Het maakt de definitie onnodig complex en laat teveel ruimte voor interpretatie. Hoe onderscheidt het zich nog van andere sociaal culturele centra? Daardoor is het lastig te vertalen naar nationale wet- en regelgeving.
Trendgevoelige waarden
Daarnaast wordt beargumenteerd dat de waarden die in de nieuwe definitie zijn opgenomen te trendgevoelig zijn. Zij zijn aangepast aan het huidige sociale klimaat, maar zullen die de komende decenia gelden? Musea kunnen ook gekarakteriseerd worden door een tijdloosheid, waarbij zij het verloop van geschiedenis en verandering van waarden en normen in beeld brengen. Een definitie zou vrij moeten zijn van waardeoordelen.
Geen educatieve taak meer
Ten slotte wordt als bezwaar genoemd dat de rol van musea als educatieve centra is weggelaten in de nieuwe definitie. Van oudsher is dit een taak geweest van musea. Één die hun bestaansrecht grotendeels heeft medebepaald. Veel musea herkennen zich juist is die rol en hebben dit als een belangrijk onderdeel van hun missie. Het zou daarom niet kunnen ontbreken in de algemene definitie van een museum.
Het is belangrijk om te realiseren dat de ICOM-definitie geldt voor alle musea; van historisch tot hedendaagse kunstmusea en overal ter wereld. Deze musea hebben naast uiteenlopende collecties, diverse manieren van organisatievoering en financiering. Het zijn allemaal factoren die mede bepalen wat een museum kan zijn en waar. Het is daarom een ontzettend lastige discussie, maar één die zeer waardevol is om te voeren. Er kan niet ontkend worden dat de wereld ontwikkelingen doormaakt waarin ook musea moeten meebewegen. Hun publiek en daarmee hun rol verandert.
Raak of Vermaak
In Nederland is vorig jaar met de campagne Raak of Vermaak eveneens opnieuw de discussie geopend of cultuur wel voldoet aan de geschetste verwachtingen. Het initiatief van Johan Idema heeft als doel de cultuursector onder de loep te nemen. Wat wil de cultuursector bereiken, en wordt dat ook bereikt? Of is de cultuursector nu teveel gericht op vermaak? Er heerst een geloof, ook bij mij, dat kunst je echt kan raken en inzichten kan bieden. Wordt alleen de kans wel voldoende, aan iedereen, geboden om dat te ervaren? Ik ben erg benieuwd wat deze campagne te wegen gaat brengen. Het is zeker goed deze vragen weer eens te stellen.
Hoe zit het met digitalisering?
Persoonlijk mis ik in de discussie wat digitalisering betekent voor het bepalen van wat een museum is. Is een museum per definitie een ruimte? Of heb je geen muren nodig? De kritische dialoog die in de voorgestelde definitie van ICOM staat wordt ook digitaal gevoerd. Bovendien is door globalisering en digitalisering is het publiek uitgebreid en daarmee de positie van het museum veranderd. Moeten zij bijvoorbeeld een rol spelen in de discussie omtrent ‘fake news’? Als bron van kennis en informatie kunnen zij daarin een plaats innemen.
En digitaal betekent niet alleen online. Digitalisering en innovatie biedt op locatie ook extra mogelijkheden. Bijvoorbeeld om ruimte toegankelijk te maken voor diverse groepen, alle zintuigen aan te spreken en informatie op allerlei manieren aan te bieden.
Nog vragen?
Ik hoor graag wat jij denkt van de voorgestelde definitie van ICOM. Laat het mij weten via een reactie op deze blog.
En ben je geïnteresseerd om eens te bespreken hoe jouw museum of collectie digitaal relevant kan worden ingezet? Neem dan contact op.
Bronnen: ICOM-website en The Art Newspaper